ΗΣΑΪΟΥ ΤΟΥ ΑΝΑΧΩΡΗΤΟΥ - ΠΕΡΙ ΤΗΡΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΝΟΟΣ, ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΚΖ΄ – ΚΕΦΑΛΑΙΑ 27

ΗΣΑΪΟΥ ΤΟΥ ΑΝΑΧΩΡΗΤΟΥ

ΠΕΡΙ ΤΗΡΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΝΟΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΚΖ΄  –  ΚΕΦΑΛΑΙΑ 27

α΄.Τοῦ νο­ός ἐ­στιν ἡ ὀρ­γὴ κα­τὰ φύ­σιν ἐν τοῖς πά­θε­σιν. Καὶ χω­ρὶς ὀρ­γῆς, οὐ­δὲ ἁ­γνεί­α γί­νε­ται τῷ ἀν­θρώ­πῳ, ἐ­ὰν μὴ ὀρ­γι­σθῇ εἰς πάν­τα τὰ σπει­ρό­με­να τῷ ἀν­θρώ­πῳ εἰς αὐ­τὸν πα­ρὰ τοῦ ἐ­χθροῦ. Καὶ ὅ­τε εὗ­ρεν αὐ­τὸν ὁ  Ἰώβ, ὠ­νεί­δι­σε τοὺς ἐ­χθροὺς αὐ­τοῦ, λέ­γων αὐ­τοῖς· ἄ­τι­μοι, καὶ πε­φαυ­λι­σμέ­νοι, ἐν­δε­εῖς παν­τὸς ἀ­γα­θοῦ, οὕς οὐχ ἡ­γη­σά­μην ἀ­ξί­ους εἶ­ναι κυ­νῶν τῶν ἐ­μῶν νο­μά­δων. Ὁ θέ­λων δὲ ἐλ­θεῖν εἰς τὴν κα­τὰ φύ­σιν ὀρ­γήν, ἐκ­κό­πτει πάν­τα τὰ θε­λή­μα­τα αὐ­τοῦ, ἕ­ως οὗ στή­σει ἑ­αυ­τὸν ἐν τῷ κα­τὰ φύ­σιν τοῦ νοῦ.

1. Ἡ ὀρ­γὴ ἀ­νά­με­σα στὰ πά­θη, εἶ­ναι φυ­σι­κή [ἰ­δι­ό­τη­τα] τοῦ νοῦ.  Καὶ χω­ρὶς τὴν ὀρ­γή, οὔ­τε ἡ ἁ­γνό­τη­τα κα­τορ­θώ­νε­ται ἀ­πὸ τὸν ἄν­θρω­πο, ἐ­ὰν δὲν ὀρ­γι­στῇ ἐ­ναν­τί­ον ὅ­λων ἐ­κεί­νων, τὰ ὁ­ποῖ­α σπεί­ρον­ται ἐ­ναν­τί­ον τοῦ ἀν­θρώ­που, [καὶ μά­λι­στα] μέ­σα σ᾽ αὐ­τόν, ἀ­πὸ τὸν ἐ­χθρό [δι­ά­βο­λο]. Καί [ἰ­δού, ὡς πα­ρά­δειγ­μα], ὅ­ταν βρῆ­κε αὐ­τόν, [δη­λα­δὴ τὸν δι­ά­βο­λο], ὁ Ἰ­ώβ, ἐ­ξύ­βρι­σε τοὺς ἐ­χθρούς του, λέ­γον­τας σ᾽ αὐ­τούς: «Ἄ­τι­μοι καὶ τι­πο­τέ­νι­οι, ἐλ­λι­πεῖς ἀ­πὸ κά­θε κα­λό, τοὺς ὁ­ποί­ους δὲν σᾶς θε­ω­ρῶ ἀ­ξί­ους οὔ­τε νὰ εἶ­στε σκύ­λοι τῶν ποι­μέ­νων μου». Ἐ­κεῖ­νος βέ­βαι­α, ὁ ὁ­ποῖ­ος θέ­λει νὰ φθά­σῃ στήν [κα­τά­στα­σι] τῆς κα­τὰ φύ­σιν ὀρ­γῆς, ἀ­πο­κό­πτει ὅ­λα τὰ θε­λή­μα­τά του, ἕ­ως ὅ­του ἀ­νορ­θώ­σῃ τὸν ἑ­αυ­τό του στὴν κα­τὰ φύ­σιν [κα­τά­στα­σι] τοῦ νο­ός.  

β΄. Ἐ­ὰν ᾗς ἀν­θι­στά­με­νος τῇ ἔ­χθρᾳ, καὶ ἴ­δῃς αὐ­τὴν ἀ­σθε­νή­σα­σαν ἀ­πὸ σοῦ φεύ­γειν εἰς τὰ ὀ­πί­σω, μὴ χα­ρῇ σου ἡ καρ­δί­α· ὅ­τι ἡ κα­κί­α τῶν πνευ­μά­των, ὀ­πί­σω αὐ­τῶν ἐ­στιν. Ἑ­τοι­μά­ζου­σι γὰρ πό­λε­μον χεί­ρο­να τοῦ πρώ­του, καὶ ἐ­ῶ­σιν αὐ­τὸν ὀ­πί­σω τῆς πό­λε­ως, καὶ ἐν­τέλ­λον­ται αὐ­τῷ μὴ κι­νη­θῆ­ναι. Καὶ ἐ­ὰν ἀν­τι­στῇς ἀν­τι­βαί­νων αὐ­τοῖς, φεύ­γου­σιν ἀ­πὸ προ­σώ­που σου ἐν ἀ­σθε­νεί­ᾳ. Καὶ ἐ­ὰν ὑ­ψω­θῇ ἡ καρ­δί­α σου, ὅ­τι ἐ­δί­ω­ξας αὐ­τούς, καὶ κα­τα­λεί­ψῃς τὴν πό­λιν, οἱ μὲν ἐ­γεί­ρον­ται ἐκ τῶν ὀ­πί­σω, οἱ δὲ ἴ­σταν­ται ἔμ­προ­σθεν, καὶ ἐ­ῶ­σι τὴν τα­λαί­πω­ρον ψυ­χὴν ἐν μέ­σῳ αὐ­τῶν, μὴ ἔ­χου­σαν ἔ­τι κα­τα­φυ­γήν. Πό­λις ἐ­στὶν ἡ προ­σευ­χή. Ἔν­στα­σις δὲ ἡ ἐν Χρι­στῷ Ἰ­η­σοῦ ἀν­τι­λο­γί­α. Βά­σις δὲ ὁ θυ­μός.

2. Ἐ­ὰν ἀν­τι­στέ­κε­σαι στὴν ἐχθρότητα [στὴν κακία] καὶ τὴν δῇς νὰ φεύγῃ ἀ­πὸ σέ­να ὑ­πο­χω­ρών­τας ἐ­ξα­σθε­νη­μέ­νη, ἂς μὴν χα­ρῇ ἡ καρ­δί­α σου, δι­ό­τι ἡ κα­κί­α τῶν δαι­μό­νων βρί­σκε­ται στὴν ὑ­πο­χώ­ρη­σί τους. Ἑ­τοι­μά­ζουν, δη­λα­δὴ πό­λε­μο [ὀργανωμένη ἐπίθεσι] χει­ρό­τε­ρο ἀ­πὸ τὸν πρῶ­το καὶ τὸν ἀ­φή­νουν πί­σω ἀ­πὸ τὴν πό­λι καὶ τοῦ δί­νουν ἐν­το­λὴ νὰ μὴν κι­νη­θῇ. Καὶ ἐ­ὰν ἀν­τι­στα­θῇς κι­νού­με­νος ἀν­τί­θε­τα πρὸς αὐ­τούς, φεύ­γουν ἀ­πὸ μπρο­στά σου ἐ­ξα­σθε­νη­μέ­νοι. Ἀλ­λά, ἐ­ὰν ὑ­πε­ρη­φα­νευ­θῇ ἡ καρ­δί­α σου, ὅ­τι τοὺς ἔ­δι­ω­ξες καὶ ἐγ­κα­τα­λεί­ψῃς τὴν πό­λι, [τό­τε] οἱ ἄλ­λοι ἐ­ξε­γεί­ρον­ται ἀ­πὸ πί­σω καὶ αὐ­τοὶ στέ­κον­ται μπρο­στὰ καὶ ἀφήνουν τὴν τα­λαί­πω­ρη ψυ­χὴ μεταξύ τους, χω­ρὶς νὰ ἔ­χῃ πλέ­ον κα­τα­φύ­γι­ο. Πό­λις εἶ­ναι ἡ προ­σευ­χή. Ἀν­τί­στα­σι δὲ ἡ ἐν Χρι­στῷ ἀν­τι­λο­γί­α. Θε­μέ­λι­ο δέ [τοῦ ἀ­γῶ­νος] [εἶ­ναι] ὁ θυ­μός.

γ΄. Στῶ­μεν οὖν ἀ­γα­πη­τοὶ ἐν φό­βῳ Θε­οῦ, φυ­λάτ­τον­τες, καὶ τη­ροῦν­τες τὸ πρα­κτι­κὸν τῶν ἀ­ρε­τῶν· μὴ δι­δόν­τες πρό­σκομ­μα τῇ συ­νει­δή­σει ἡ­μῶν, ἀλ­λὰ προ­σέ­χον­τες ἑ­αυ­τοῖς ἐν φό­βῳ Θε­οῦ· ἕ­ως οὗ καὶ αὐ­τὴ ἐ­λευ­θε­ρώ­σει ἑ­αυ­τὴν μεθ᾽ ἡ­μῶν, ὅ­πως γέ­νη­ται με­τα­ξὺ ἡ­μῶν καὶ αὐ­τῆς ἕ­νω­σις· καὶ λοι­πὸν αὐ­τὴ γέ­νη­ται ἡ­μῶν φύ­λαξ, δει­κνύ­ου­σα ἡ­μῖν ἕ­κα­στον, εἰς ὃ ἐκ­κό­πτο­μεν. Ἐ­ὰν δὲ μὴ ὑ­πα­κού­σω­μεν αὐ­τῆς, ἀ­πο­στή­σε­ται ἀφ᾽ ἡ­μῶν, καὶ κα­τα­λεί­πει ἡ­μᾶς, καὶ πί­πτο­μεν εἰς τὰς χεῖρας τῶν ἐ­χθρῶν ἡ­μῶν, καὶ οὐκ ἐ­ῶ­σιν ἡ­μᾶς οὐκέ­τι. Κα­θὼς ἐδίδαξεν ἡ­μᾶς ὁ Δε­σπό­της ἡ­μῶν λέ­γων· γνῶ­θι τὸν ἀν­τί­δι­κόν σου, ἕ­ως εἶ ἐν τῇ ὁ­δῷ μετ᾽ αὐ­τοῦ, καὶ τὰ ἑ­ξῆς. Λέ­γου­σι τὴν συ­νεί­δη­σιν ἀν­τί­δι­κον εἶ­ναι, ὅ­τι ἀν­θί­στα­ται τῷ ἀν­θρώ­πῳ θέ­λον­τι ποι­ῆ­σαι τὸ θέ­λη­μα αὐ­τοῦ τῆς σαρ­κός. Καὶ ἐ­ὰν μὴ ἀ­κού­σῃ αὐ­τῆς ὁ ἄν­θρω­πος, πα­ρα­δί­δω­σιν αὐ­τὸν τοῖς ἐ­χθροῖς αὐ­τοῦ.

3. Ἂς στα­θοῦ­με, λοι­πόν, ἀ­γα­πη­τοὶ μὲ φό­βο Θε­οῦ φυ­λάσ­σον­τας καὶ τη­ρών­τας τὴν ἄ­σκη­σι τῶν ἀ­ρε­τῶν, χω­ρὶς νὰ δί­δου­με πρό­σκομ­μα στὴν συ­νεί­δη­σί μας, ἀλ­λὰ προ­σέ­χον­τας τοὺς ἑ­αυ­τούς μας μὲ φό­βο Θε­οῦ, ἕ­ως ὅ­του καὶ αὐ­τή [ἡ συ­νεί­δη­σι] ἐ­λευ­θε­ρώ­σῃ τὸν ἑ­αυ­τό της μα­ζὶ μ᾽ ἐ­μᾶς, ὥ­στε νὰ γί­νῃ ἀ­νά­με­σα σ᾽ ἐ­μᾶς καὶ σ᾽ αὐ­τήν, ἕ­νω­σι. Ἑ­πο­μέ­νως, αὐ­τὴ γί­νε­ται ὁ φύ­λα­κάς μας, ὁ ὁ­ποῖ­ος μᾶς ἐ­πι­δει­κνύ­ει κά­θε ­τι, στὸ ὁποῖο παρεκτρεπόμεθα. Ἐ­ὰν ὅ­μως δὲν ὑ­πα­κού­σου­με σ᾽  αὐ­τή,  θὰ ἀ­πο­μα­κρυν­θῇ ἀ­πὸ ἐμᾶς καὶ θὰ μᾶς ἐγ­κα­τα­λεί­ψῃ καί [τό­τε] πέφ­του­με στὰ χέ­ρι­α τῶν ἐ­χθρῶν μας καὶ πλέ­ον δὲν μᾶς ἀ­φή­νουν. Κα­θὼς μᾶς δί­δα­ξε ὁ Κύριός μας, ὅ­ταν εἶ­πε: «γνώ­ρι­σε τὸν ἀν­τί­δι­κό σου ἐν ὅ­σῳ βρί­σκε­σαι μα­ζί του στὴν ὁ­δό», καὶ τὰ ἑ­ξῆς. Λέ­γουν, ὅ­τι εἶ­ναι ἀν­τί­δι­κος ἡ συ­νεί­δη­σι, ἐ­πει­δὴ ἀν­τι­στέ­κε­ται στὸν ἄν­θρω­πο, ὅ­ταν θέ­λῃ νὰ κά­νῃ τὸ θέ­λη­μά του, τὸ σαρκικό. Καὶ ἐ­ὰν ὁ ἄν­θρω­πος δὲν τὴν ἀ­κού­σῃ, τὸν πα­ρα­δί­δει στοὺς ἐ­χθρούς του.

δ΄. Ἐ­ὰν ἴ­δῃ ὁ Θε­ός, ὅ­τι ὑ­πε­τά­γη αὐ­τῷ ὁ νοῦς ὅ­λῃ δυ­νά­μει, καὶ οὐκ ἔ­χει ἄλ­λην βο­ή­θει­αν, εἰ­μὴ αὐ­τὸν μό­νον, ἐν­δυ­να­μοῖ αὐ­τόν, λέ­γων· μὴ φο­βοῦ παῖς μου  Ἰ­α­κώβ, ὀλι­γο­στὸς Ἰσ­ρα­ήλ. Καὶ πά­λιν· μὴ φο­βοῦ, ὅ­τι ἐ­λυ­τρω­σά­μην σε· ἐ­κά­λε­σά σε τὸ ὄ­νο­μά μου· ἐ­μὸς εἶ σύ· καὶ ἐ­ὰν δι­α­βαί­νῃς δι᾽ ὕ­δα­τος, με­τὰ σοῦ εἰ­μι· καὶ πο­τα­μοὶ οὐ συγ­κλεί­σου­σί σε. Καὶ ἐ­ὰν δι­έλ­θῃς δι­ὰ πυ­ρός, οὐ κα­τα­καυ­θῇς, καὶ φλὸξ οὐ κα­τα­καύ­σῃ σε· ὅ­τι ἐ­γὼ Κύ­ρι­ος ὁ Θε­ός σου ὁ ἅ­γι­ος Ἰσ­ρα­ήλ, ὁ σώ­ζων σε.

4. Ἐ­ὰν δῇ ὁ Θε­ός, ὅ­τι ὁ νοῦς ὑ­πε­τά­γη σ᾽ Αὐ­τὸν μὲ ὅ­λη τὴν δύ­να­μί του καὶ δὲν ἔ­χει ἄλ­λη βο­ή­θει­α, πα­ρὰ μό­νον Αὐ­τόν, [τό­τε] τὸν ἐ­νι­σχύ­ει λέ­γον­τας: «Μὴν φο­βᾶ­σαι, παι­δί μου Ἰ­α­κώβ, ὀ­λι­γά­ριθ­με Ἰσ­ρα­ήλ». Καὶ πά­λι [τοῦ λέ­γει]: «Μὴν φο­βᾶ­σαι, δι­ό­τι σὲ ἐ­λύ­τρω­σα. Σὲ ἐ­κά­λε­σα μὲ τὸ ὄ­νο­μά μου. Δι­κός μου εἶ­σαι ἐ­σύ. Καὶ ἐ­ὰν δι­α­βαί­νῃς δι­ὰ μέ­σου τοῦ ὕ­δα­τος, εἶ­μαι μα­ζί σου. Καὶ οἱ πο­τα­μοὶ δὲν θὰ σὲ κα­τα­κλεί­σουν. Καὶ ἂν πε­ρά­σῃς μέ­σα ἀ­πὸ φω­τι­ά, δὲν θὰ κα­τα­κα­ῇς καὶ ἡ φλό­γα δὲν θὰ σὲ κα­τα­καύ­σῃ, δι­ό­τι ἐ­γώ [εἶ­μαι] ὁ Κύ­ρι­ος, ὁ Θε­ός σου, ὁ Ἅ­γι­ος Ἰσ­ρα­ήλ, ποὺ σὲ σώ­ζει».

ε΄. Ἐ­ὰν οὖν ἀ­κού­σῃ ὁ νοῦς τὴν παῤῥη­σί­αν ταύ­την, κα­τα­τολ­μᾷ τῆς ἔ­χθρας λέ­γων· τίς ἐ­στιν ὁ πο­λε­μῶν με; Ἀν­τι­στή­τω μοι. Καὶ τίς ὁ κρι­νό­με­νός μοι; Ἐγ­γι­σά­τω μοι. Ἰ­δοὺ Κύ­ρι­ος βο­η­θός μου, τίς κα­κώ­σει μοι; Ἰ­δοὺ πάν­τες ὑ­μεῖς ὡς ἱ­μά­τι­ον πα­λαι­ω­θή­σε­σθε ὑ­πὸ ση­τός.

5. Ἐ­ὰν λοι­πὸν ὁ νοῦς ἀ­κού­σῃ τὸν πλή­ρως ἐνθαρρυντικὸ αὐ­τὸν λό­γο ἀλήθειας καὶ δύναμης,  ἀ­ψη­φᾶ τὸ μῖ­σος [τοῦ δι­α­βό­λου] λέ­γον­τας: «Ποι­ὸς εἶ­ναι ἐ­κεῖ­νος, ποὺ μὲ πο­λε­μᾶ;  Ἂς σταθῇ ἀπέναντί μου! Καὶ ποι­ός [εἶ­ναι] ἐ­κεῖ­νος, ποὺ μὲ κα­τα­δι­κά­ζει; Ἂς μὲ πλη­σι­ά­σῃ. Ἰ­δού, ὁ Κύ­ρι­ος [εἶ­ναι] βο­η­θός μου, ποι­ὸς θὰ μοῦ κά­νῃ κα­κό; Ἰ­δού, ὅ­λοι ἐ­σεῖς θὰ κα­τα­φθα­ρῆ­τε, ὅ­πως τὸ ροῦ­χο ἀ­πὸ τὸν σκό­ρο».

ς΄. Ἐ­ὰν ἡ καρ­δί­α σου φύ­σει τὴν ἁ­μαρ­τί­αν ἐ­μί­ση­σεν, ἐ­νί­κη­σε˙ καὶ ἀ­πέ­στη­σεν αὐ­τὴν ἐκ τῶν τι­κτόν­των τὴν ἁ­μαρ­τί­αν. Καὶ ἔ­θου τὴν κό­λα­σιν ἐ­νώ­πι­όν σου· καὶ γί­νω­σκε, ὅ­τι ὁ βο­η­θός σου συμ­πα­ρα­μέ­νει σοι. Καὶ σὺ ἐν μη­δε­νὶ λυ­πῶν αὐ­τόν, ἀλ­λὰ κλαί­ων ἐ­νώ­πι­ον αὐ­τοῦ, καὶ λέ­γων· σόν ἐ­στι τὸ ἔ­λε­ος, τοῦ λυ­τρώ­σα­σθαί με Κύ­ριε. Ἀ­δυ­νά­τως γὰρ ἔ­χω ἐ­γὼ τὰς χεῖ­ρας ἐκ­φυ­γεῖν τῶν ἐ­χθρῶν δί­χα τῆς σῆς βο­η­θεί­ας. Προ­σέ­χων καὶ τῇ καρ­δί­ᾳ σου, καὶ αὐ­τός σε δι­α­φυ­λάτ­τει ἀ­πὸ παν­τὸς κα­κοῦ.

6. Ἐ­άν, στὴν φύ­σι της ἡ καρ­δία σου, ἐ­μί­ση­σε τὴν ἁ­μαρ­τία, ἐ­νί­κη­σε καὶ στά­θη­κε μα­κρι­ὰ ἀ­πὸ ὅ­σα γεν­νοῦν τὴν ἁ­μαρ­τί­α. Καὶ ἔ­θε­σες τὴν κό­λα­σι ἐ­νώ­πι­όν σου. Καὶ γνώ­ρι­ζε, ὅ­τι ὁ Βο­η­θός σου πα­ρα­μέ­νει μα­ζί σου. Καὶ σὺ νὰ μὴν Τὸν λυ­πῇς σὲ τί­πο­τα, ἀλ­λὰ νὰ κλαῖς ἐ­νώ­πι­όν Του καὶ νὰ λές: «Δι­κό Σου εἶ­ναι τὸ ἔ­λε­ος Κύ­ρι­ε, γι­ὰ νὰ μὲ λυ­τρώ­σῃς. Δι­ό­τι ἐ­γὼ ἔ­χω τὰ χέ­ρι­α μου ἀ­δύ­να­τα, γι­ὰ νὰ ξε­φύ­γω ἀ­πὸ τοὺς ἐ­χθρούς, χω­ρὶς τὴν δική Σου  βο­ή­θει­α». Ἐ­ὰν προ­σέ­χῃς καὶ τὴν καρ­δί­α σου, καὶ Αὐ­τὸς θὰ σὲ προ­φυ­λά­σσῃ ἀ­πὸ κά­θε κα­κό.

ζ’. Ὀ­φεί­λει ὁ μο­να­χὸς ἀ­πο­κλεῖ­σαι αὐ­τοῦ πά­σας τὰς πύ­λας τῆς ψυ­χῆς, ἤ­γουν τὰς αἰ­σθή­σεις, τοῦ μὴ πτω­μα­τι­σθῆ­ναι δι᾽ αὐ­τῶν. Καὶ ἐ­ὰν ἴ­δῃ ­ὁ νοῦς ἑ­αυ­τόν, μὴ κα­τα­κυ­ρι­ευ­ό­με­νον ὑ­πό τι­νος, ἑ­τοι­μά­ζε­ται εἰς ἀ­θα­να­σί­αν˙ ἐ­πι­συ­νά­γων τὰς αἰ­σθή­σεις αὐ­τοῦ ἐ­πὶ τὸ αὐ­τό, καὶ ποι­ῶν αὐ­τὰς ἓν σῶ­μα.

7. Ὀ­φεί­λει ὁ μο­να­χὸς νὰ ἀ­πο­κλεί­σῃ ὅ­λες τὶς πύ­λες τῆς ψυ­χῆς του, δη­λα­δὴ τὶς αἰ­σθή­σεις, γι­ὰ νὰ μὴν ἐκ­πέ­σῃ [σὲ ἁ­μαρ­τί­ες] ἐξ αἰτίας αὐ­τῶν, [τῶν αἰσθήσεων]. Καὶ ἐ­ὰν δῇ ὁ νοῦς τὸν ἑ­αυ­τό του, ὅ­τι δὲν ἐ­ξου­σι­ά­ζε­ται ἀ­πὸ κά­τι, ἑ­τοι­μά­ζε­ται γιὰ τὴν ἀ­θα­να­σί­α συ­νάσ­σον­τας μα­ζί, ἐ­πὶ τὸ αὐ­τό, τὶς αἰ­σθή­σεις του καὶ ἔτ­σι τὶς κά­νει ἕ­να σῶ­μα.

η΄. Ἐ­ὰν ἐ­λευ­θε­ρω­θῇ ὁ νοῦς ἀ­πὸ πά­σης ἐλ­πί­δος τοῦ κό­σμου τῶν ὁ­ρω­μέ­νων, τοῦ­τό ἐ­στι τὸ ση­μεῖ­ον ὅ­τι ἀ­πέ­θα­νεν ἐν σοὶ ἡ ἁ­μαρ­τί­α.

8. Ἐ­ὰν ἐ­λευ­θε­ρω­θῇ ὁ νοῦς [σου] ἀ­πὸ κά­θε ἐλ­πί­δα [αὐ­τοῦ] τοῦ κό­σμου τῶν φαι­νο­μέ­νων, [ὅ­σων βλέ­πεις], αὐ­τὸ εἶ­ναι ση­μεῖ­ο, ὅ­τι πέ­θα­νε ἡ ἁ­μαρ­τί­α ἐν­τός σου.

θ΄. Ἐ­ὰν ἐ­λευ­θε­ρω­θῇ ὁ νοῦς, ἡ με­σό­της, ἣν ἔ­χει με­τα­ξὺ ἑ­αυ­τοῦ, καὶ τοῦ Θε­οῦ, ἀ­πέρ­χε­ται.

9. Ἐ­ὰν ἐ­λευ­θε­ρω­θῇ ὁ νοῦς, [τότε] ἡ  ἐν τῷ μέ­σῳ ἀ­πό­στα­σι, ἡ ὁ­ποία ὑ­πάρ­χει ἀ­νά­με­σα σ᾽ αὐ­τὸν καὶ τὸν Θε­ὸ φεύ­γει.

ι΄. Ἐ­ὰν ἐ­λευ­θε­ρω­θῇ ὁ νοῦς ἀ­πὸ πάν­των τῶν ἐ­χθρῶν αὐ­τοῦ, καὶ σαβ­βα­τί­σῃ, ἔ­στιν ἐν ἑ­τέ­ρῳ αἰ­ῶ­νι και­νῷ, και­νὰ λο­γι­ζό­με­νος καὶ ἄ­φθαρ­τα. Λοι­πὸν ὅ­που τὸ πτῶ­μα, ἐ­κεῖ συ­να­χθή­σον­ται καὶ οἱ ἀ­ε­τοί.

10. Ἐ­ὰν ἐ­λευ­θε­ρω­θῇ ὁ νοῦς ἀ­πὸ ὅ­λους τοὺς ἐ­χθρούς του καὶ κα­τα­παύ­σῃ,  βρί­σκε­ται σὲ ἄλ­λον αἰ­ῶ­να, και­νούρ­γι­ο, ὅ­που σκέ­πτε­ται και­νούρ­γι­α καὶ ἄ­φθαρ­τα [πράγ­μα­τα]. Λοι­πόν, ἐ­κεῖ ποὺ εἶ­ναι τὸ πτῶ­μα, ἐ­κεῖ θὰ συ­να­χθοῦν καὶ οἱ ἀ­ε­τοία΄.

ι­α΄. Στέλ­λου­σιν οἱ δαί­μο­νες ἑ­αυ­τοὺς ἐν πα­νουρ­γί­ᾳ πρὸς και­ρόν, ἴ­σως ὁ ἄν­θρω­πος ἀ­πο­λύ­σῃ τὴν ἑ­αυ­τοῦ καρ­δί­αν, νο­μί­ζων ὅ­τι ἀ­νε­παύ­θη· καὶ ἄφ­νω εἰ­σπη­δῶ­σιν ἐ­πὶ τὴν τα­λαί­πω­ρον ψυ­χήν, καὶ ἁρ­πά­ζου­σιν αὐ­τὴν ὡς στρου­θί­ον· καὶ ἐ­ὰν ἐ­πι­κρα­τέ­στε­ροι αὐ­τῆς γέ­νων­ται, τα­πει­νοῦ­σιν αὐ­τὴν ἀ­νε­λε­η­μό­νως ἐν παν­τὶ ἁ­μαρ­τή­μα­τι, χα­λε­πώ­τε­ρον πα­ρὰ τὰς ἀρ­χάς, ὑ­πὲρ ὧν ηὔ­χε­το συγ­χω­ρη­θῆ­ναι. Στα­θῶ­μεν οὖν ἐν φό­βῳ Θε­οῦ, καὶ φυ­λά­ξω­μεν τῇ καρ­δί­ᾳ, ἐ­πι­τε­λοῦν­τες τὸ πρα­κτι­κὸν ἡ­μῶν· φυ­λάτ­τον­τες τὰς ἀ­ρε­τάς, αἵ­ τι­νες κω­λύ­ου­σι τὴν κα­κί­αν τῶν ἐ­χθρῶν.

11. Ἀ­πο­κρύ­πτουν οἱ δαί­μο­νες τοὺς ἑ­αυ­τούς τους μὲ πα­νουρ­γί­α, πρὸς ὀλίγον, μήπως ὁ ἄν­θρω­πος χαλαρώσῃ τὴν καρ­δί­α του νο­μί­ζον­τας, ὅ­τι ἀ­νε­παύ­θη. Καὶ ξαφ­νι­κὰ πη­δοῦν πά­νω στὴν τα­λαί­πω­ρη ψυ­χὴ καὶ τὴν ἁρ­πά­ζουν σὰν σπουρ­γι­τά­κι. Καὶ ἐ­ὰν γί­νουν ἰ­σχυ­ρό­τε­ροί της, τὴν ἐ­ξου­θε­νώ­νουν χω­ρὶς ἔ­λε­ος [ρί­χνον­τάς την] σὲ κά­θε ἁ­μαρ­τί­α, χει­ρό­τε­ρη ἀ­πὸ τὶς ἀρ­χι­κές, [τὶς προ­η­γού­με­νες], γι­ὰ τὶς ὁ­ποῖ­ες εὐ­χό­ταν νὰ συγ­χω­ρη­θῇ. Ἂς στα­θοῦ­με λοι­πὸν μὲ φό­βο Θε­οῦ καὶ ἂς φυ­λά­ξου­με τὴν καρ­δί­α [μας], ἐ­πι­τε­λών­τας τὴν ἄ­σκη­σί μας, φυ­λάσ­σον­τας τὶς ἀ­ρε­τές, οἱ ὁ­ποῖ­ες ἐμ­πο­δί­ζουν τὴν κα­κί­α τῶν ἐ­χθρῶν.

ι­β΄. Ὁ δι­δά­σκα­λος ἡ­μῶν Ἰ­η­σοῦς Χρι­στός, εἰ­δὼς τὴν με­γά­λην αὐ­τῶν ἀ­νε­λε­η­μο­σύ­νην, καὶ οἰ­κτει­ρή­σας τὸ γέ­νος τῶν ἀν­θρώ­πων, ἐ­νε­τεί­λα­το ἐν στρυφ­νό­τη­τι καρ­δί­ας λέ­γων· γί­νε­σθε ἕ­τοι­μοι ἐν πά­σῃ ὥ­ρᾳ, ὅ­τι οὐκ οἴ­δα­τε ἐν ποί­ᾳ ὥ­ρᾳ ὁ λῃ­στὴς ἔρ­χε­ται, μή­πο­τε ἔλ­θῃ, καὶ εὕ­ρῃ ὑ­μᾶς κοι­μω­μέ­νους. Καὶ πά­λιν· βλέ­πε­τε μὴ βα­ρυν­θῶ­σιν ὑμῶν αἱ καρ­δί­αι ἐν κραι­πά­λῃ, καὶ μέ­θῃ, καὶ με­ρί­μναις βι­ω­τι­καῖς, καὶ ἐ­πε­λεύ­σε­ται ὑμῶν ἄφ­νω ἡ ὥ­ρα. Στῆ­θι οὖν ἐ­πὶ τὴν καρ­δί­αν σου, προ­σέ­χων τὰς αἰ­σθή­σεις σου· καὶ ἐὰν εἰ­ρη­νεύ­σῃ με­τὰ σοῦ ἡ μνή­μη τοῦ Θε­οῦ, κα­τα­λαμ­βά­νεις τοὺς λῃ­στὰς ὑ­πο­συ­λοῦν­τας αὐ­τήν. Ὁ γὰρ ἀ­κρι­βα­ζό­με­νος ἐν τοῖς λο­γι­σμοῖς, ἐ­πι­γι­νώ­σκει τοὺς μέλ­λον­τας εἰ­σελ­θεῖν, καὶ μι­ᾶ­ναι αὐ­τόν. Τα­ράσ­σου­σι γὰρ τὸν νοῦν, ὅ­πως γέ­νη­ται με­τέ­ω­ρος, καὶ ἀρ­γός. Οἱ δὲ ἐ­πι­γνόν­τες τὴν κα­κί­αν αὐ­τῶν, ἀ­τά­ρα­χοι μέ­νου­σι, δε­ό­με­νοι τοῦ Κυ­ρί­ου.

12. Ὁ δι­δά­σκα­λός μας Ἰ­η­σοῦς Χρι­στός, ἐ­πει­δὴ γνω­ρί­ζει τὴν με­γά­λη ἀ­σπλα­χνί­α αὐ­τῶν [δη­λα­δὴ τῶν δαι­μό­νων], καὶ σπλα­χνι­ζό­με­νος τὸ γέ­νος τῶν ἀν­θρώ­πων, προ­σέ­τα­ξε μὲ  ἔν­το­νη δι­ά­θε­σι, λέ­γον­τας: «Νὰ γί­νε­τε ἕ­τοι­μοι σὲ κά­θε ὥ­ρα, γι­α­τὶ δὲν γνω­ρί­ζε­τε σὲ ποι­ὰ στιγ­μὴ ἔρ­χε­ται ὁ λη­στής, μή­πως κά­πο­τε ἔρ­θῃ καὶ σᾶς βρῇ νὰ κοι­μᾶ­στε». Καὶ πά­λι [εἶ­πε]: «Προ­σέ­χε­τε νὰ μὴν βα­ρύ­νουν οἱ καρ­δί­ες σας μὲ κραι­πά­λη καὶ μέ­θη καὶ βι­ο­τι­κὲς μέ­ρι­μνες καὶ φθά­σῃ αἰφ­νι­δί­ως γι­ὰ σᾶς ἡ ὥ­ρα». Στά­σου λοι­πὸν ἐ­πά­νω στὴν καρ­δί­α σου, προ­σέ­χον­τας τὶς αἰ­σθή­σεις σου. Καὶ ἐ­ὰν ἡ μνή­μη τοῦ Θε­οῦ καταπαύσῃ μέ­σα σου, [τό­τε] συ­λλαμ­βά­νεις τοὺς λη­στές, νὰ  τὴν κλέ­πτουν κρυ­φά. Γι­α­τὶ ἐ­κεῖ­νος, ποὺ ἐ­ξε­τά­ζει ἀ­κρι­βῶς τοὺς λο­γι­σμούς, ἀντιλαμβάνεται ἐ­κεί­νους, ποὺ πρό­κει­ται νὰ εἰ­σέλ­θουν καὶ νὰ τὸν μι­ά­νουν. Διότι τα­ράσ­σουν τὸν νοῦ, γι­ὰ νὰ γί­νῃ με­τέ­ω­ρος καὶ ἀρ­γός. Ἐ­κεῖ­νοι ὅμως, οἱ ὁ­ποῖ­οι ἀ­να­κα­λύ­πτουν τὴν κα­κία αὐ­τῶν, πα­ρα­μέ­νουν ἀ­τά­ρα­χοι, προ­σευ­χό­με­νοι στὸν Κύ­ρι­ο.

ι­γ΄. Ἐ­ὰν μὴ μι­σή­σῃ ὁ ἄν­θρω­πος πᾶ­σαν ἐρ­γα­σί­αν τοῦ κό­σμου τού­του, οὐ δύ­να­ται λα­τρεῦ­σαι Θε­ῷ. Ἡ λα­τρεί­α οὖν τοῦ Θε­οῦ ποί­α ἐ­στίν; Εἰ­μὴ τὸ μη­δὲν ἔ­χειν ἡ­μᾶς ἀλ­λό­τρι­ον ἐν τῷ νοΐ, ἐν τῷ εὔ­χε­σθαι αὐ­τῷ· μη­δὲ ἡ­δο­νήν, ἐν τῷ εὐ­λο­γεῖν αὐ­τῷ· μη­δὲ κα­κί­αν, ἐν τῷ ᾄ­δειν αὐ­τῷ· μη­δὲ μῖ­σος, ἐν τῷ προ­κρί­νειν αὐ­τῷ· μη­δὲ ζῆ­λον πο­νη­ρὸν κω­λύ­ον­τα ἡ­μᾶς, ἐν τῷ ἀ­δο­λε­σχεῖν αὐ­τῷ, καὶ μνη­μο­νεύ­ειν ἡ­μᾶς αὐ­τοῦ. Πάν­τα γὰρ ταῦ­τα τὰ σκο­τει­νά, τεῖ­χός εἰ­σι πε­ρι­έ­χον­τα τὴν τα­λαί­πω­ρον ψυ­χήν, καὶ οὐ δύ­να­ται ἁ­γνῶς λα­τρεῦ­σαι τῷ Θε­ῷ, ἔ­χου­σα ἐν ἑ­αυ­τῇ ταῦ­τα. Κω­λύ­ου­σι γὰρ αὐ­τὴν ἐν τῷ ἀ­έ­ρι, καὶ οὐκ ἐ­ῶ­σιν αὐ­τὴν ἀ­παν­τῆ­σαι τῷ Θε­ῷ, καὶ ἐν κρυ­πτῷ εὐ­λο­γῆ­σαι αὐ­τόν, καὶ προσ­εύξα­σθαι αὐ­τῷ, ἐν ἡ­δύ­τη­τι καρ­δί­ας, ὅ­πως φω­τι­σθῇ ἐξ αὐ­τοῦ. Δι­ὰ τοῦ­το ὁ νοῦς σκο­τί­ζε­ται πάν­το­τε, καὶ οὐ δύ­να­ται προ­κό­ψαι κα­τὰ Θε­όν, ὅ­τι οὐ φρον­τί­ζει ταῦ­τα ἐν γνώ­σει κό­ψαι.

13. Ἐ­ὰν δὲν μι­σή­σῃ ὁ ἄν­θρω­πος κά­θε ἐρ­γα­σί­α αὐ­τοῦ τοῦ κό­σμου,  δὲν μπο­ρεῖ νὰ λα­τρεύ­σῃ τὸν Θε­ό. Ἡ λα­τρεί­α λοι­πὸν τοῦ Θε­οῦ ποι­ὰ εἶ­ναι; [Δὲν εἶ­ναι ἄλ­λη] πα­ρὰ μό­νο τὸ νὰ μὴν ἔχουμε ἐμεῖς τί­πο­τε ξένο, [μετεωρισμὸς δηλαδή] μέ­σα στὸν νοῦ, ἐ­νῶ προ­σευ­χό­με­θα σ᾽ Αὐ­τόν· οὔ­τε [κά­ποι­α ἄλ­λη] ἡ­δο­νή, ὅ­ταν Τὸν δο­ξο­λο­γοῦ­με· οὔ­τε [ὁ­ποι­α­δή­πο­τε] κα­κί­α, ὅ­ταν Τὸν ὑμνοῦμε· οὔ­τε μῖ­σος, ὅ­ταν Τὸν προ­τι­μοῦ­με [ἔ­ναν­τι ὅ­λων]· οὔ­τε πο­νη­ρὸ ζῆ­λο [ἔν­το­νη ἔ­φε­σι, προ­σπά­θεια], ποὺ νὰ μᾶς ἐμ­πο­δί­ζῃ ἀ­πὸ τὸ νὰ ἀ­δο­λε­σχοῦ­με σ᾽ Αὐ­τὸν καὶ  νὰ ἔ­χου­με τὴν μνή­μη Αὐ­τοῦ [τοῦ Θε­οῦ]. Δι­ό­τι ὅ­λα αὐ­τὰ τὰ σκο­τει­νὰ εἶ­ναι τεῖ­χος, τὰ ὁ­ποῖ­α πε­ρι­κυ­κλώ­νουν τὴν τα­λαί­πω­ρη ψυ­χὴ καὶ δὲν ἐ­πι­τρέ­πουν σ᾽ αὐ­τὴν νὰ λα­τρεύ­σῃ μὲ κα­θα­ρό­τη­τα τὸν Θε­ό, ἐφόσον ἔ­χει ἐν­τός της αὐ­τά. Δι­ό­τι τὴν ἐμ­πο­δί­ζουν στὸν ἀ­έ­ρα καὶ δὲν τὴν ἀ­φή­νουν νὰ συ­ναν­τή­σῃ τὸν Θε­ὸ καὶ νὰ Τὸν δο­ξο­λο­γή­σῃ ἐν τῷ κρυ­πτῷ καὶ νὰ προσευχηθῇ σ᾽ Αὐτὸν μὲ γλυ­κύ­τη­τα καρ­δί­ας, ὥ­στε νὰ φω­τι­σθῇ ἀπ᾽ Αὐ­τόν. Γι᾽ αὐ­τόν [τὸν λό­γο] ὁ νοῦς σκο­τί­ζε­ται πάν­το­τε καὶ δὲν μπο­ρεῖ νὰ προ­κό­ψῃ κα­τὰ Θε­όν, [στὴν κα­τὰ Θε­ὸν πο­λι­τεί­α], δι­ό­τι δὲν φρον­τί­ζει μὲ ἐ­πί­γνω­σι νὰ τὰ κό­ψῃ αὐ­τά.

ι­δ΄. Ὅ­ταν σώ­σῃ ὁ νοῦς τὰς αἰ­σθή­σεις τῆς ψυ­χῆς ἐκ τῶν θε­λη­μά­των τῆς σαρ­κός, καὶ δι­α­πε­ρά­σῃ αὐ­τὰς ἐν τῇ ἀ­πα­θεί­ᾳ, καὶ ἀ­πο­με­ρί­σῃ ἐκ τῶν θε­λη­μά­των τῆς σαρ­κὸς τὴν ψυ­χήν· τό­τε ἐ­ὰν ἴ­δῃ ὁ Θε­ὸς τὸ ἀ­ναί­σχυν­τον τῶν πα­θῶν, ὅ­τι ὁρ­μᾷ ἐ­πὶ τὴν ψυ­χὴν κα­τα­σχεῖν τὰς αἰ­σθή­σεις ἐν τῇ ἁ­μαρ­τί­ᾳ, καὶ βο­ή­σῃ ὁ νοῦς ἐν τῷ κρυ­πτῷ τὸν Θε­ὸν ἀ­δι­α­λεί­πτως, ἀ­πο­στέλ­λει τὴν βο­ή­θει­αν αὐ­τοῦ, καὶ πάν­τα ὑφ᾽ ἓν ἀ­πο­λύ­ει.

14. Ὅ­ταν ὁ νοῦς σώ­σῃ τὶς αἰ­σθή­σεις τῆς ψυ­χῆς ἀ­πὸ τὰ θε­λή­μα­τα τῆς σαρ­κὸς καὶ τὶς δι­α­πε­ρά­σῃ στόν [χῶ­ρο] τῆς ἀ­πα­θεί­ας καὶ ἀ­πο­χω­ρί­σῃ ἀ­πὸ τὰ θε­λή­μα­τα τῆς σαρ­κὸς τὴν ψυ­χή, τό­τε ἐ­ὰν δῇ ὁ Θε­ὸς τὴν ἀ­ναι­σχυν­τί­α τῶν πα­θῶν, ὅ­τι δη­λα­δὴ ὁρ­μοῦν πά­νω στὴν ψυ­χὴ γι­ὰ νὰ ἐ­ξου­σι­ά­σουν τὶς αἰ­σθή­σεις μὲ τὴν ἁ­μαρ­τί­α καὶ ὁ νοῦς κραυ­γά­σει ἀ­δι­ά­λει­πτα ἐν τῷ κρυ­πτῷ τὸν Θε­ό, [τό­τε] ἀ­πο­στέλ­λει [ὁ Θε­ός] τὴν βο­ή­θει­ά Του καὶ τὰ πάντα διὰ μιᾶς ἐλευθερώνει.

ι­ε΄. Πα­ρα­κα­λῶ σε, ἐν ὅ­σῳ εἶ ἐν τῷ σώ­μα­τι, μὴ ἀ­πο­λύ­σῃς σου τὴν καρ­δί­αν. Ὥ­ς περ γὰρ ὁ ἄν­θρω­πος ὁ γε­ωρ­γός, οὐ δύ­να­ται πε­ποι­θέ­ναι ἐ­πί τι­να αὐ­τοῦ καρ­πὸν ἀ­νερ­χό­με­νον ἐν τῷ ἀ­γρῷ αὐ­τοῦ· οὐ γὰρ οἶ­δεν τί αὐ­τῷ ἀ­πο­βαί­νει, πρὶν ἐγ­κλει­σθῆ­ναι τοῖς θη­σαυ­ροῖς αὐ­τοῦ· οὕ­τως ὁ ἄν­θρω­πος οὐ ­δύ­να­ται ἀ­πο­λῦ­σαι τὴν καρ­δί­αν, ὅ­σον ἔ­χει πνο­ὴν ἐν τῇ ῥι­νὶ αὐ­τοῦ. Καὶ ὥ­ς περ ἄν­θρω­πος οὐκ οἶ­δε ποῖ­ον πά­θος ἀ­παν­τή­σει αὐ­τῷ ἕ­ως τῆς ἐ­σχά­της ἀ­να­πνο­ῆς· οὕ­τως οὐ δυ­να­τὸν ἄν­θρω­πον ἀ­πο­λῦ­σαι αὐτοῦ τὴν καρ­δί­αν, ἐν ὅ­σῳ ἔ­χει ἀ­να­πνο­ήν· ἀλ­λὰ χρὴ αὐ­τὸν πάν­τοτε ἀ­να­βο­ᾷν πρὸς τὸν Θε­όν, δι­ὰ τὴν βο­ή­θει­αν, καὶ τὸ ἔ­λε­ος αὐ­τοῦ.

15. Σὲ πα­ρα­κα­λῶ, ἐν ὅ­σῳ εἶ­σαι μὲ τὸ σῶ­μα, μὴν ἀ­φή­σῃς ἐ­λεύ­θε­ρη τὴν καρ­δί­α [σου]. Δι­ό­τι, ὅ­πως ἀ­κρι­βῶς ὁ ἄν­θρω­πος, ὁ γε­ωρ­γὸς δὲν μπο­ρεῖ νὰ εἶ­ναι πε­πει­σμέ­νος γι­ὰ κά­ποι­ο καρ­πό του, ποὺ ἀ­να­πτύσ­σε­ται στὸν ἀ­γρό του, δι­ό­τι δὲν γνω­ρί­ζει τί [εἰ­σό­δη­μα] θὰ τοῦ προ­κύ­ψῃ, πρὶν τὸν κλεί­σει μὲ ἀ­σφά­λει­α στὶς ἀ­πο­θῆ­κες του, κα­τὰ τὸν ἴ­δι­ο τρό­πο ὁ ἄν­θρω­πος δὲν μπο­ρεῖ νὰ ἀ­φή­σῃ ἐ­λεύ­θε­ρη τὴν καρ­δί­α [του], ὅ­σο ἀ­να­πνέ­ει μὲ τὴν μύ­τη του. Καὶ ὅ­πως ἀ­κρι­βῶς ὁ ἄν­θρω­πος δὲν γνω­ρί­ζει, μέ­χρι τὴν τε­λευ­ταί­α του πνο­ή, ποι­ὸ πά­θος θὰ τὸν συ­ναν­τή­σῃ, κα­τὰ τὸν ἴ­δι­ο τρό­πο δὲν εἶ­ναι δυ­να­τὸν στὸν ἄν­θρω­πο νὰ ἀ­φή­σῃ ἐ­λεύ­θε­ρη τὴν καρ­δί­α του, ἐν ὅ­σῳ ἔ­χει ἀ­να­πνο­ή. Ἀλ­λὰ πρέ­πει αὐ­τὸς πάν­το­τε νὰ φω­νά­ζῃ δυ­να­τὰ πρὸς τὸν Θε­ό [πα­ρα­κα­λών­τας] γι­ὰ τὴν βο­ή­θει­α καὶ τὸ ἔ­λε­ός Του.

ι­ς΄. Ὁ μὴ εὑ­ρί­σκων βο­ή­θει­αν ἐν και­ρῷ πο­λέ­μου, οὐ­δὲ τὴν εἰ­ρή­νην πι­στεῦ­σαι δύ­να­ται.

16. Ἐ­κεῖ­νος, ποὺ δὲν βρί­σκει βο­ή­θει­α σὲ και­ρὸ πο­λέ­μου, οὔ­τε κα­τά [τὴν πε­ρί­ο­δο] τῆς εἰ­ρή­νης μπο­ρεῖ νὰ πι­στεύ­σῃ, [ὅ­τι θὰ βρῇ].

ι­ζ΄. Ὅ­ταν οὖν τις χω­ρί­σῃ αὑ­τὸν ἀ­πὸ τοῦ ἀ­ρι­στε­ροῦ, καὶ γνῷ ἀ­κρι­βῶς πάν­τα τὰ ἁ­μαρ­τή­μα­τα, ἃ ἐ­ποί­η­σεν εἰς τὸν Θε­όν· ἐ­πει­δὴ οὐ βλέ­πει τὰς ἁ­μαρ­τί­ας, ἐ­ὰν μὴ χω­ρι­σθῇ ἀπ᾽ αὐ­τῶν χω­ρι­σμῷ πι­κρί­ας· οἱ φθά­σαν­τες τοῦ­το τὸ μέ­τρον, αὐ­τοὶ εὗ­ρον τὸν κλαυθ­μόν, καὶ τὴν δέ­η­σιν, καὶ τὸ αἰ­σχύ­νε­σθαι ἐ­νώ­πι­ον τοῦ Θε­οῦ, μνη­μο­νεύ­ον­τες τὰς πο­νη­ρὰς φι­λί­ας τῶν πα­θῶν. Ἀ­γω­νι­σώ­με­θα οὖν ἀ­δελ­φοὶ κα­τὰ τὴν δύ­να­μιν ἡ­μῶν, καὶ συ­νερ­γεῖ ἡ­μῖν ὁ Θε­ός, κα­τὰ τὸ πλῆ­θο­ς τοῦ ἐ­λέ­ους αὐ­τοῦ· καὶ εἰ οὐκ ἐ­φυ­λά­ξα­μεν τὴν καρ­δί­αν ἡ­μῶν, ὡς οἱ πα­τέ­ρες ἡ­μῶν, κᾄν ποι­ή­σω­μεν τὴν δύ­να­μιν ἡ­μῶν φυ­λά­ξαι τὰ σώ­μα­τα ἡ­μῶν, ὡς ζη­τεῖ ὁ Θε­ὸς ἀ­να­μάρ­τη­τα, καὶ πι­στεύ­ω­μεν, ὅ­τι κα­τὰ τὸν και­ρὸν τοῦ λι­μοῦ τὸν κα­τα­λα­βόν­τα ἡ­μᾶς ποι­εῖ καὶ μεθ᾽ ἡ­μῶν ἔ­λε­ος με­τὰ τῶν ἁ­γί­ων αὐ­τοῦ.

17. Ὅ­ταν λοι­πὸν κά­ποι­ος χωρισθῇ ἀ­πὸ τὸν κα­κό­βου­λο [δι­ά­βο­λο], [τό­τε] ταυτοχρόνως  θὰ γνω­ρί­σῃ ἀ­κρι­βῶς ὅ­λα τὰ ἁ­μαρ­τή­μα­τα, ὅ­σα διέπραξε κα­τὰ τοῦ Θε­οῦ, διότι δὲν βλέ­πει τὶς ἁ­μαρ­τί­ες, ἐ­ὰν δὲν χω­ρι­στῇ ἀπ᾽ αὐ­τὲς μὲ χω­ρι­σμό, [πλή­ρη] πι­κρί­ας, [ἐὰν δηλαδὴ δὲν τὶς μισήσῃ]. Ἐ­κεῖ­νοι, οἱ ὁ­ποῖ­οι ἔφθα­σαν αὐ­τὸ τὸ μέ­τρο, αὐ­τοὶ βρῆ­καν τὸν κλαυθ­μὸ καὶ τὴν προ­σευ­χὴ καὶ τὸ νὰ αἰ­σθά­νων­ται βα­θει­ὰ ντρο­πὴ ἐ­νώ­πι­ον τοῦ Θε­οῦ, ἐν­θυ­μού­με­νοι τὶς πο­νη­ρὲς φι­λί­ες μὲ τὰ πά­θη. Ἂς ἀ­γω­νι­στοῦ­με, λοι­πὸν ἀ­δελ­φοὶ κα­τὰ τὴν δύ­να­μί μας καὶ μᾶς βο­η­θᾶ συμ­πράτ­τον­τας ὁ Θε­ός, σύμ­φω­να μὲ τὸ πλῆ­θος τοῦ ἐ­λέ­ους Του. Καὶ ἐ­ὰν δὲν φυ­λά­ξα­με τὴν καρ­δί­α μας, ὅ­πως [ἔ­κα­ναν] οἱ πα­τέ­ρες μας, του­λά­χι­στον ἂς βά­λου­με τὴν δύ­να­μί μας νὰ φυ­λά­ξω­με τὰ σώ­μα­τά μας, ὅ­πως ζη­τᾶ ὁ Θε­ός, ἀ­να­μάρ­τη­τα καὶ  ἂς πι­στεύ­ω­με, ὅ­τι στὸν και­ρὸ τῆς πεί­νας, ποὺ μᾶς κα­τέ­λα­βε, κά­νει καὶ σὲ μᾶς ἔ­λε­ος [ὁ Θε­ός] μα­ζὶ μὲ τοὺς Ἁ­γί­ους Του.

ι­η΄. Ὁ δοὺς τὴν καρ­δί­αν ἑ­αυ­τοῦ ζη­τεῖν τὸν Θε­ὸν ἐν εὐ­σε­βεί­ᾳ, κα­τὰ ἀ­λή­θει­αν, οὐ δύ­να­ται ἔν­νοι­αν ἔ­χειν ὅ­τι ἤ­ρε­σε τῷ Θε­ῷ. Ὅ­σον γὰρ ἐ­λέγ­χει αὐ­τὸν ἡ συ­νεί­δη­σις πε­ρί τι­νων τῶν τῆς πα­ρα­φύ­σε­ως, ξέ­νος ἐ­στὶ τῆς ἐ­λευ­θε­ρί­ας. Ὅ­σον γάρ ἐ­στιν ὁ ἐ­λέγ­χων, ἔ­στι καὶ ὁ κα­τη­γο­ρῶν· καὶ ἐν ὅ­σῳ ἐ­στὶ κα­τη­γο­ρί­α, οὐκ ἔ­στιν ἐ­λευ­θε­ρί­α. Ἐὰν ἴ­δῃς λοι­πὸν εὐ­χό­με­νος ἑ­αυ­τόν, μη­δὲν τὸ σύ­νο­λον τῆς κα­κί­ας κα­τη­γο­ροῦν σου, ἄ­ρα οὕ­τως ἐ­λεύ­θε­ρος εἶ, καὶ εἰ­σῆλ­θες εἰς τὴν ἁ­γί­αν αὐ­τοῦ κα­τά­παυ­σιν, κα­τὰ τὸ θέ­λη­μα αὐ­τοῦ.  Ἐ­ὰν ἴ­δῃς ὅ­τι ὁ κα­λὸς καρ­πὸς ἐ­νε­δυ­να­μώ­θη, καὶ οὐκ ἔ­τι πνί­γου­σιν αὐ­τὸν τὰ ζι­ζά­νι­α τοῦ ἐ­χθροῦ· καὶ οὐκ ἀφ᾽  ἑ­αυ­τῶν ἀ­πέ­στη­σαν πει­σθέν­τες ἐν πα­νουρ­γί­ᾳ οἱ πο­λέ­μι­οι, οὐκ ἔ­τι πο­λε­μεῖν με­τὰ τῶν αἰ­σθή­σε­ών σου· καὶ ἐ­ὰν ἡ νε­φέ­λη ἐ­σκί­α­σεν ἐ­πὶ τὴν σκη­νήν· καὶ ὁ ἥ­λι­ος οὐ συ­νέ­καυ­σέ σε ἐν ἡ­μέ­ρᾳ, οὐ­δὲ ἡ σε­λή­νη τὴν νύ­κτα· ἐ­ὰν εὑ­ρέ­θη ἐν σοὶ πᾶ­σα ἡ ἑ­τοι­μα­σί­α τῆς σκη­νῆς, τοῦ στῆ­σαι καὶ φυ­λά­ξαι αὐ­τὴν κα­τὰ τὸ θέ­λη­μα τοῦ Θε­οῦ· ἄ­ρα ἐ­γέ­νε­τό σοι νί­κη δι­ὰ τοῦ Θε­οῦ. Καὶ τό­τε λοι­πὸν καὶ αὐ­τὸς ἐ­πι­σκι­ά­σει ἐ­πὶ τὴν σκη­νήν, ὅ­τι αὐ­τοῦ ἐ­στιν. Ἕ­ως δέ ἐ­στι πό­λε­μος, ὑ­πὸ φό­βον ἐ­στί, καὶ τρό­μον ὁ ἄν­θρω­πος, ἢ νι­κῆ­σαι σή­με­ρον, ἢ νι­κη­θῆ­ναι· ἢ νι­κᾶ­σθαι αὔ­ρι­ον, ἢ νι­κᾷν· ὁ ἀ­γὼν γὰρ περισφίγ­γει τὴν καρ­δί­αν. Ἡ δὲ ἀ­πά­θει­α, ἀ­πο­λέ­μη­τός ἐ­στιν. Ἐ­δέ­ξα­το γὰρ τὸ βρα­βεῖ­ον, καὶ ἠ­με­ρί­μνη­σε πε­ρὶ τοῦ μέ­ρους τῶν τρι­ῶν με­με­ρι­σμέ­νων, ὅ­τι ἔ­φθα­σαν ἀλ­λή­λοις εἰ­ρη­νεῦ­σαι δι­ὰ Θε­οῦ. Ἔ­στι δὲ τὰ τρί­α, ψυ­χή, σῶ­μα, καὶ πνεῦ­μα. Ὅ­ταν οὖν τὰ τρί­α ἓν γέ­νων­ται δι­ὰ τῆς ἐ­νερ­γεί­ας τοῦ Πνεύ­μα­τος τοῦ Ἁ­γί­ου, οὐκ ἔ­τι δύ­ναν­ται ἀ­πο­χω­ρι­σθῆ­ναι. Μὴ οὖν λο­γί­ζου ἑ­αυ­τόν, ὅ­τι ἀ­πέ­θα­νες τῇ ἁ­μαρ­τί­ᾳ, ἐν ὅ­σῳ βι­ά­ζῃ ὑ­πὸ τῶν ἐ­χθρῶν σου, εἴ­τε ἐν ἐ­γρη­γόρ­σει, εἴ­τε ὕ­πνῳ· ὅ­σον γάρ ἐ­στιν ὁ τα­λαί­πω­ρος ἄν­θρω­πος ἐν τῷ στα­δί­ῳ, οὐκ ἔ­χει τὸ θάρ­σος.

18. Ἐ­κεῖ­νος ποὺ ἔ­δω­σε τὴν καρ­δί­α του, γι­ὰ νὰ ἐκ­ζη­τᾷ τὸν Θε­ὸ μὲ εὐ­σέ­βει­α, ἀ­λη­θι­νά [σᾶς λέ­γω],  δὲν μπο­ρεῖ νὰ ἔ­χῃ λο­γι­σμό, ὅ­τι ἄ­ρε­σε στὸν Θε­ό. Ὅ­σο βέ­βαι­α τὸν ἐ­λέγ­χει ἡ συ­νεί­δη­σί του γι­ὰ κά­ποι­ες ἀ­πὸ τὶς ἁ­μαρ­τί­ες, εἶ­ναι ξέ­νος ἀ­πὸ τὴν ἐ­λευ­θε­ρί­α. Δι­ό­τι ὡ­σό­του ὑ­πάρ­χει ἐ­κεῖ­νος ποὺ ἐ­λέγ­χει, ὑ­πάρ­χει καὶ ἐ­κεῖ­νος, ποὺ κα­τη­γο­ρεῖ. Καὶ ἐν ὅ­σῳ ὑ­πάρ­χει κα­τη­γο­ρί­α δὲν ὑ­πάρ­χει ἐ­λευ­θε­ρί­α. Ἐ­ὰν λοι­πὸν δῇς τὸν ἑ­αυ­τό σου, ἐ­νῶ προ­σεύ­χε­σαι, ὅ­τι ἡ ὁ­λό­της τῆς κα­κί­ας δὲν σὲ κα­τη­γο­ρεῖ [δὲν ὑ­πάρ­χει τί­πο­τα, ποὺ νὰ σὲ κα­τη­γο­ρῇ], ἔτ­σι τό­τε εἶ­σαι ἐ­λεύ­θε­ρος καὶ εἰ­σῆλ­θες στὴν ἁ­γί­α Του κα­τά­παυ­σι, σύμ­φω­να μὲ τὸ θέ­λη­μά Του. Ἐ­ὰν δῇς, ὅ­τι ὁ κα­λὸς καρ­πὸς δυ­νά­μω­σε καὶ δὲν τὸν πνί­γουν πλέ­ον τὰ ζι­ζά­νι­α τοῦ ἐ­χθροῦ καὶ ὅ­τι οἱ ἐ­χθροὶ δὲν ὑ­πο­χώ­ρη­σαν, μὲ πανοῦργο τρόπο, [ἀλλά] ἐ­πει­δὴ πεί­σθη­καν νὰ μὴν πο­λε­μοῦν πλέ­ον μὲ τὶς αἰ­σθή­σεις σου, καὶ ἐ­ὰν ἡ νε­φέ­λη ἐ­πε­σκί­α­σε τὴν σκη­νή, καὶ ὁ ἥ­λι­ος δὲν σὲ κα­τέ­καυ­σε τὴν ἡ­μέ­ρα οὔ­τε ἡ σε­λή­νη τὴν νύ­κτα. Ἐ­ὰν βρέ­θη­κε σὲ σέ­να ὅ­λη ἡ προ­πα­ρα­σκευ­ὴ τῆς σκη­νῆς, γιὰ νὰ τὴν στή­σῃς καὶ νὰ τὴν φυ­λά­ξῃς σύμ­φω­να μὲ τὸ θέ­λη­μα τοῦ Θε­οῦ, τό­τε νί­κη­σες μὲ τὴν βο­ή­θει­α τοῦ Θε­οῦ. Καὶ τό­τε λοι­πὸν καὶ Αὐ­τὸς θὰ ἐ­πι­σκι­ά­σῃ τὴν σκη­νή, δι­ό­τι δι­κή Του εἶ­ναι. Ἕ­ως ὅ­του ὅ­μως ὑ­πάρ­χῃ πό­λε­μος, εἶ­ναι κά­τω ἀ­πὸ τὸν φό­βο καὶ τὸν τρό­μο ὁ ἄν­θρω­πος ἢ νὰ νι­κή­σῃ σή­με­ρα ἢ νὰ νι­κη­θῇ. Ἢ νὰ νι­κη­θῇ αὔ­ρι­ο ἢ νὰ νι­κή­σῃ. Δι­ό­τι ὁ ἀ­γώ­νας περισφίγ­γει τὴν καρ­δί­α. Ἡ δὲ ἀ­πά­θει­α εἶ­ναι χω­ρὶς πο­λέ­μους. Γι­α­τὶ δέ­χθη­κε τὸ βρα­βεῖ­ο καὶ ἔ­πα­ψε νὰ με­ρι­μνᾷ γι­ὰ τὸ μέ­ρος τῶν τρι­ῶν δι­α­χω­ρι­σμέ­νων με­ρῶν, δι­ό­τι κα­τόρ­θω­σαν νὰ εἰ­ρη­νεύ­σουν με­τα­ξύ τους μὲ τὴν βο­ή­θει­α τοῦ Θε­οῦ. Εἶ­ναι δὲ τὰ τρί­α: ἡ ψυ­χή, τὸ σῶ­μα καὶ τὸ πνεῦ­μα. Ὅ­ταν λοι­πὸν τὰ τρί­α γί­νουν ἕ­να δι­ὰ τῆς ἐ­νερ­γεί­ας τοῦ Ἁ­γί­ου Πνεύ­μα­τος δὲν μπο­ροῦν πλέ­ον νὰ ἀ­πο­χω­ρι­στοῦν. Μὴν λοι­πὸν νο­μί­ζῃς γι­ὰ τὸν ἑ­αυ­τό σου, ὅ­τι πέ­θα­νες ὡς πρὸς τὴν ἁ­μαρ­τί­α, ἐν ὅ­σῳ πο­λε­μεῖ­σαι ἀ­πὸ τοὺς ἐ­χθρούς σου εἴ­τε [ὅ­ταν βρί­σκε­σαι] σὲ ἐ­γρή­γορ­σι, [εἶ­σαι ξύπνιος] εἴ­τε στὸν ὕ­πνο. Δι­ό­τι ὁ τα­λαί­πω­ρος ἄν­θρω­πος ἐν ὅ­σῳ [βρί­σκε­ται] στὸν ἀ­γῶ­να δὲν κα­τέ­χει τὴν ἀ­φο­βί­α [ὅτι δὲν θὰ νι­κη­θῇ].

ι­θ΄. Ἐ­ὰν ὁ νοῦς ἐν­δυ­να­μω­θῇ, καὶ ἑ­τοι­μά­σῃ ἑ­αυ­τὸν ἐ­ξα­κο­λου­θῆ­σαι τῇ ἀ­γά­πῃ τῇ σβεν­νυ­ού­σῃ πάν­τα τὰ πά­θη τοῦ σώ­μα­τος, καὶ οὐκ ἐ­ώ­σῃ τι τῶν πα­ρὰ φύ­σιν κα­τα­δυ­να­στεῦ­σαι τῆς καρ­δί­ας ἐν τῇ αὐ­τῆς δυ­νά­μει, ἀν­θί­στα­ται ὁ νοῦς τῇ πα­ρὰ φύ­σει, ἕ­ως οὗ χω­ρί­σῃ αὐ­τὴν ἐκ τῶν κα­τὰ φύ­σιν.

19. Ἐ­ὰν ὁ νοῦς ἐν­δυ­να­μω­θῇ καὶ ἑ­τοι­μά­σῃ τὸν ἑ­αυ­τό του νὰ ἀ­κο­λου­θή­σῃ τὴν ἀ­γά­πη, ἐ­κεί­νη ἡ ὁ­ποί­α σβή­νει ὅ­λα τὰ πά­θη τοῦ σώ­μα­τος καὶ δὲν ἐ­πι­τρέ­ψῃ μὲ τὴν δύ­να­μί της [ἡ ἀ­γά­πη] κα­μι­ὰ ἀ­πὸ τὶς ἁ­μαρ­τί­ες νὰ κα­τα­δυ­να­στεύ­σῃ τὴν καρ­δί­α, [τό­τε] ἀν­τι­στέ­κε­ται ὁ νοῦς στὴν ἁ­μαρ­τί­α, ἕ­ως ὅ­του τὴν δι­α­χω­ρί­σῃ [τὴν ἁ­μαρ­τί­α] ἀ­πὸ τὴν φυ­σι­κὴ κα­τά­στα­σι [τοῦ ἀν­θρώ­που].

κ΄. Ἐ­ξε­ρεύ­νη­σον ἑ­αυ­τόν, ἀ­δελ­φέ, καθ᾽ ἡ­μέ­ραν, κα­τα­νο­ῶν τὴν καρ­δί­αν σου, τί ἐ­στιν ἐν αὐ­τῇ τῶν πα­θῶν, ἐ­νώ­πι­ον τοῦ Θε­οῦ· καὶ ἀ­πόῤῥι­ψον ἀ­πὸ τῆς καρ­δί­ας σου, ἵ­να μὴ ἀ­πό­φα­σις πο­νη­ρὰ ἔλ­θῃ ἐ­πὶ σέ.

20. Ἐ­ρεύ­νη­σε τὸν ἑ­αυ­τό σου, ἀ­δελ­φὲ ἐ­νώ­πι­ον τοῦ Θε­οῦ κα­θη­με­ρι­νά, ἐν­νο­ών­τας ὡς πρὸς τὴν καρ­δί­α σου, ποι­ὸ ἀ­πὸ τὰ πά­θη ὑ­πάρ­χει μέ­σα σ᾽ αὐ­τήν. Καὶ πέ­τα­ξέ [το] ἀ­πὸ τὴν καρ­δία σου, γι­ὰ νὰ μὴν ἔλ­θῃ ἐ­ναν­τί­ον σου ἀ­πό­φα­σι, ποὺ θὰ σοῦ προ­κα­λέ­σῃ πό­νο.

κα΄. Πρό­σε­χε οὖν τῇ καρ­δίᾳ σου, ἀ­δελ­φέ, καὶ γρη­γό­ρει τοῖς ἐ­χθροῖς σου· καὶ γὰρ πα­νοῦρ­γοί εἰ­σιν ἐν τῇ κα­κί­ᾳ αὐ­τῶν. Καὶ πεί­σθη­τι ἐν τῇ καρ­δί­ᾳ σου ἐ­πὶ τῷ λό­γῳ τού­τῳ· ὅ­τι ἀ­δύ­να­τον ἀν­θρώ­πῳ ποι­ῆ­σαι κα­λά, ποι­οῦν­τι κα­κά. Δι­ὰ τοῦ­το ἐ­δί­δα­ξεν ἡ­μᾶς ὁ Σω­τὴρ ἡ­μῶν, γρη­γο­ρεῖν, λέ­γων· ὅ­τι στε­νὴ ἡ πύ­λη, καὶ τε­θλιμ­μέ­νη ἡ ὁ­δὸς ἡ ἀ­πά­γου­σα εἰς τὴν ζω­ήν, καὶ ὀ­λί­γοι οἱ εὑ­ρί­σκον­τες αὐ­τήν.

21. Πρό­σε­χε λοι­πὸν τὴν καρ­δί­α σου ἀ­δελ­φέ, καὶ ἐ­πα­γρύ­πνη­σε ἐ­ναν­τί­ον τῶν ἐ­χθρῶν σου. Δι­ό­τι εἶ­ναι πα­νοῦρ­γοι στὴν κα­κί­α τους. Καὶ νὰ εἶ­σαι πε­πει­σμέ­νος μέ­σα στὴν καρ­δία σου γι᾽ αὐ­τὸν τὸν λό­γο, ὅ­τι δη­λα­δή [εἶ­ναι] ἀ­δύ­να­τον στὸν ἄν­θρω­πο νὰ κά­νῃ κα­λά [ἔρ­γα], ἐν ὅ­σῳ κά­νει κα­κά. Γι­ά [τὸν λό­γο] αὐ­τὸ μᾶς ἐ­δί­δα­ξε νὰ βρι­σκώμε­θα σὲ ἐ­γρή­γορ­σι ὁ Σω­τήρας μας λέ­γον­τας, ὅ­τι [εἶ­ναι] στε­νὴ ἡ πύ­λη καὶ γε­μά­τη θλῖ­ψι ἡ ὁ­δός, ποὺ ὁ­δη­γεῖ στὴν ζω­ὴ καὶ λί­γοι [εἶ­ναι] ἐ­κεῖ­νοι, ποὺ τὴν βρί­σκουν.

κβ΄. Πρό­σε­χε οὖν σεαυ­τῷ, μή­πως τι τῆς ἀ­πω­λεί­ας ἀ­πο­στή­σῃ σε τοῦ Θε­οῦ τῆς ἀ­γά­πης, καὶ κά­τε­χε τὴν καρ­δί­αν σου· καὶ μὴ ἀ­κη­δι­ά­σῃς, λέ­γων· ὅ­τι πῶς αὐ­τὴν φυ­λά­ξω, ἁ­μαρ­τω­λὸς ὢν ἄν­θρω­πος; Ὅ­ταν γὰρ κα­τα­λεί­ψῃ ἄν­θρω­πος τὰς ἁ­μαρ­τί­ας αὐ­τοῦ, καὶ ἐ­πι­στρέ­ψῃ πρὸς τὸν Θε­όν, ἡ με­τά­νοι­α αὐ­τοῦ ἀ­να­γεν­νᾷ αὐ­τόν, καὶ ὅ­λον και­νὸν ποι­εῖ.

22. Πρό­σε­χε λοι­πὸν τὸν ἑ­αυ­τό σου μή­πως κά­τι ἀ­πὸ ἐ­κεῖ­να ποὺ ἀ­νή­κουν στὴν ἀ­πώ­λει­α σὲ ἀ­πο­μα­κρύ­νῃ ἀ­πὸ τὸν Θε­ὸ τῆς ἀ­γά­πης καὶ συγ­κρά­τη­σε τὴν καρ­δί­α σου. Καὶ μὴν ἀ­κη­δι­ά­σῃς [ἀ­με­λή­σῃς], λέ­γον­τας, ὅ­τι πῶς νὰ τὴν φυ­λά­ξω, ποὺ εἶ­μαι ἄν­θρω­πος ἁ­μαρ­τω­λός; Δι­ό­τι, ὅ­ταν ἐγ­κα­τα­λεί­ψῃ ὁ ἄν­θρω­πος τὶς ἁ­μαρ­τί­ες του καὶ ἐ­πι­στρέ­ψῃ πρὸς τὸν Θε­ό, ἡ με­τά­νοι­ά του τὸν ἀ­να­γεν­νᾶ καὶ τὸν κά­νει ὅ­λον και­νούρ­γι­ο.

κγ΄. Παν­τα­χοῦ ἡ θεί­α Γρα­φὴ πα­λαι­ά τε, καὶ νέ­α πε­ρὶ τῆς φυ­λα­κῆς τῆς καρ­δί­ας δι­α­λέ­γε­ται. Πρῶ­τον ὁ με­λῳ­δὸς βο­ᾷ Δα­βίδ· υἱ­οὶ ἀν­θρώ­πων ἕ­ως­ πό­τε βα­ρυ­κάρ­δι­οι; Καὶ πά­λιν· ἡ καρ­δί­α αὐ­τῶν μα­ταί­α. Πε­ρὶ δὲ τῶν μά­ται­α λο­γι­ζο­μέ­νων· εἶ­πε γὰρ ἐν καρ­δί­ᾳ αὐ­τοῦ, οὐ μὴ σα­λευ­θῶ. Καὶ πά­λιν· εἶ­πε γὰρ ἐν καρ­δί­ᾳ αὐ­τοῦ, ἐ­πι­λέ­λη­σται ὁ Θε­ός· καὶ ἄλ­λα πολ­λὰ τοι­αῦ­τα. Ὀ­φεί­λει γὰρ ὁ μο­να­χὸς νο­εῖν τὸν σκο­πὸν τῆς γρα­φῆς, πρὸς τί­να λα­λεῖ, καὶ πό­τε λα­λεῖ· καὶ κα­τέ­χειν συ­νε­χῶς τὸν τῆς ἀ­σκή­σε­ως ἀ­γῶ­να· καὶ προ­σέ­χειν τὰς προ­σβο­λὰς τοῦ ἀν­τι­πά­λου· καὶ ὡς κυ­βερ­νή­της, τὰ κύ­μα­τα δι­α­βι­βά­ζειν, οἰ­α­κι­ζό­με­νος ὑ­πὸ τῆς χά­ρι­τος, μὴ πε­ρι­τρε­πό­με­νος ἀ­πὸ τῆς ὁ­δοῦ, καὶ ἑ­αυ­τῷ μό­νῳ προ­σέ­χων, καὶ ἐν ἡ­συ­χί­ᾳ προ­σο­μι­λεῖν τῷ Θε­ῷ,  ἀῤῥέπτῳ λο­γι­σμῷ, καὶ ἀ­πε­ρι­έρ­γῳ νοΐ.

23. Παν­τοῦ ἡ Ἁ­γί­α Γρα­φή, καὶ ἡ Πα­λαι­ὰ καὶ ἡ Και­νὴ ὁ­μι­λεῖ γι­ὰ τὴν φυ­λα­κὴ τῆς καρ­δί­ας. Πρῶ­τα κραυ­γά­ζει ὁ ψαλ­μω­δὸς Δαυ­ΐδ: «υἱ­οὶ τῶν ἀν­θρώ­πων, ἕ­ως πό­τε θὰ ἔ­χε­τε τὶς καρ­δί­ες σας βε­βα­ρη­μέ­νες»; Καὶ πά­λι [λέ­γει]: «ἡ καρ­δί­α τους [εἶ­ναι] μά­ται­η». Καὶ σχε­τι­κὰ μ᾽ ἐ­κεί­νους, οἱ ὁ­ποῖ­οι δι­α­λο­γί­ζον­ται μά­ται­α, [λέ­γει]: «εἶ­πε μέ­σα στὴν καρ­δί­α του, [ὅ­τι] δὲν θὰ κλο­νι­στῶ». Καὶ πά­λι: «εἶ­πε μέ­σα στὴν καρ­δί­α του, [ὅ­τι]  λη­σμο­νή­θη­κε ὁ Θε­ός». Καὶ ἄλ­λα πολ­λὰ αὐ­τοῦ τοῦ εἴ­δους. Ὀ­φεί­λει βέ­βαι­α ὁ μο­να­χὸς νὰ ἐν­νο­ῇ τὸν σκοπὸ τῆς Γρα­φῆς, σὲ ποι­ὸν ὁ­μι­λεῖ καὶ πό­τε ὁ­μι­λεῖ καὶ νὰ κρα­τᾷ συ­νε­χῶς τὸν ἀ­γῶ­να τῆς ἀ­σκή­σε­ως καὶ νὰ προ­σέ­χῃ τὶς προ­σβο­λὲς τοῦ ἀν­τι­πά­λου [δι­α­βό­λου] καὶ ὡς κυ­βερ­νή­της [πλοί­αρ­χος] νὰ δια­περ­νᾷ τὰ κύ­μα­τα, πη­δα­λι­ου­χού­με­νος ἀ­πὸ τὴν Χά­ρι, δί­χως νὰ πα­ρε­κκλί­νῃ τῆς ὁ­δοῦ καὶ ἔ­χον­τας στραμ­μέ­νη τὴν προ­σο­χή του μό­νο στὸν ἑ­αυ­τό του νὰ συ­νο­μι­λῇ ἐν ἡ­συ­χί­ᾳ μὲ τὸν Θε­ὸ μὲ ἀ­πα­ρα­σά­λευ­το λο­γι­σμὸ καὶ ἀ­πε­ρί­ερ­γο νοῦ.

κδ΄. Ὁ και­ρὸς γὰρ ἀ­παι­τεῖ ἡ­μᾶς προ­σευ­χήν, ὡς κυ­βερ­νή­την ἄ­νε­μοι, καὶ τρι­κυ­μί­αι, καὶ ζά­λαι τῶν πνευ­μά­των. Δε­κτι­κοὶ γάρ ἐ­σμεν προ­σβο­λῆς λο­γι­σμῶν, καὶ ἀ­ρε­τῆς, καὶ κα­κί­ας· καὶ δε­σπό­της τῶν πα­θῶν λέ­γε­ται εἶ­ναι ὁ εὐ­σε­βὴς λο­γι­σμὸς καὶ φι­λό­θε­ος. Πρέ­πει γὰρ ἡ­μῖν τοῖς ἡ­συ­χα­σταῖς, νου­νε­χῶς, καὶ νη­φόν­τως, τάς τε ἀ­ρε­τὰς καὶ κα­κί­ας δι­α­κρί­νειν, καὶ δι­α­χω­ρί­ζειν· καὶ ποί­ας ἀ­ρε­τῆς ἐ­πι­με­λεῖ­σθαι, πα­ρόν­των τῶν ἀ­δελ­φῶν, καὶ πα­τέ­ρων· καὶ ποί­ας ἐρ­γά­ζε­σθαι ὄν­τας κα­ταμό­νας· καὶ ποί­α ἐ­στὶν ἡ πρώ­τη ἀ­ρε­τή, καὶ ποί­α ἡ δευ­τέ­ρα, καὶ τρί­τη· καὶ ποῖ­ον πά­θος ἐ­στι ψυ­χι­κόν, καὶ ποῖ­ον σω­μα­τι­κόν˙ καὶ ποί­α ἀρ­ετὴ ψυ­χι­κή, καὶ ποί­α σω­μα­τι­κή· καὶ ἐκ ποί­ας ἀ­ρε­τῆς ἡ ὑ­πε­ρη­φα­νί­α ῥαπί­ζει τὸν νοῦν· καὶ ἐκ ποί­ας ἡ κε­νο­δο­ξί­α πα­ρα­γί­νε­ται· καὶ ἐκ ποί­ας ὁ θυ­μὸς πλη­σι­ά­ζει· καὶ ἐκ ποί­ας ἡ γα­στρι­μαρ­γί­α πα­ρα­γί­νε­ται. Ὀ­φεί­λο­μεν γὰρ λο­γι­σμοὺς κα­θαιρεῖν, καὶ πᾶν ὕ­ψω­μα ἐ­παι­ρό­με­νον κα­τὰ τῆς γνώ­σε­ως τοῦ Θε­οῦ.

24. Ὁ και­ρὸς βέ­βαι­α ἀ­παι­τεῖ ἀ­πὸ ἐ­μᾶς προ­σευ­χή, ὅ­πως [ἀ­παι­τοῦν] κυ­βερ­νή­τη οἱ ἄ­νε­μοι καὶ οἱ τρι­κυ­μί­ες καὶ οἱ κλυ­δω­νι­σμοὶ ἀ­πὸ τοὺς ἀνέμους. Δι­ό­τι δε­χό­με­θα προ­σβο­λὴ λο­γι­σμῶν καὶ ἀ­ρε­τῆς καὶ κα­κί­ας. Καὶ κυ­ρί­αρ­χος τῶν πα­θῶν λέ­γε­ται, ὅ­τι εἶ­ναι ὁ εὐ­σε­βὴς καὶ φι­λό­θε­ος λο­γι­σμός. Πρέ­πει βέ­βαι­α ἐ­μεῖς οἱ ἡ­συ­χα­στὲς νὰ δι­α­κρί­νου­με καὶ νὰ δι­α­χω­ρί­ζου­με μὲ ἐ­γρή­γορ­σι τοῦ νοῦ καὶ νῆ­ψι καὶ τὶς ἀ­ρε­τὲς καὶ τὶς κα­κί­ες· καὶ ποι­ὰ ἀ­ρε­τή [πρέ­πει] νὰ καλ­λι­ερ­γοῦ­με, ὅ­ταν εἶ­ναι πα­ρόν­τες οἱ ἀ­δελ­φοὶ καὶ οἱ πα­τέ­ρες καὶ ποι­ὰ νὰ ἐρ­γα­ζώ­με­θα, ὅ­ταν εἴ­μα­στε μό­νοι μας. Καὶ ποι­ὰ εἶ­ναι ἡ πρώ­τη ἀ­ρε­τὴ καὶ ποι­ὰ ἡ δευ­τέ­ρα καὶ ἡ τρί­τη. Καὶ ποι­ὸ πά­θος εἶ­ναι ψυ­χι­κὸ καὶ ποιὸ σω­μα­τι­κὸ καὶ ποι­ὰ ἀ­ρε­τὴ εἶ­ναι ψυ­χι­κὴ καὶ ποι­ὰ σω­μα­τι­κὴ καὶ ἀ­πὸ ποι­ὰ ἀ­ρε­τὴ ἡ ὑ­πε­ρη­φά­νι­α χτυ­πᾶ κα­τὰ πρό­σω­πο τὸν νοῦ καὶ ἀ­πὸ ποι­ὰ προ­κύ­πτει ἡ κε­νο­δο­ξί­α. Καὶ ἀ­πὸ ποι­ὰ πλη­σι­ά­ζει ὁ θυ­μὸς καὶ ἀ­πὸ ποι­ὰ ἔρ­χε­ται ἡ γα­στρι­μαρ­γί­α. Δι­ό­τι ὀ­φεί­λου­με νὰ γί­νου­με κυ­ρί­αρ­χοι τῶν λο­γι­σμῶν καὶ κά­θε ὑ­ψώ­μα­τος, τὸ ὁ­ποῖ­ο ἐ­γεί­ρε­ται ἐ­ναν­τί­ον τῆς γνώ­σε­ως τοῦ Θε­οῦ.

κε΄. Πρώ­τη ἀ­ρε­τή ἐ­στιν ἡ ἀ­με­ρι­μνί­α, ἤ­γουν θά­να­τος ἀ­πὸ παν­τὸς ἀν­θρώ­που, καὶ πραγ­μά­των. Καὶ λοι­πὸν ἐκ ταύ­της τί­κτε­ται ἡ εἰς Θε­ὸν ἐ­πι­θυ­μί­α. Αὕ­τη δὲ τί­κτει τὴν κα­τὰ φύ­σιν ὀρ­γήν, ἥ­τις ἀν­θί­στα­ται παν­τὶ σπει­ρω­μέ­νῳ ὑ­πὸ τοῦ ἐ­χθροῦ. Τό­τε ὁ  φό­βος τοῦ Θε­οῦ εὑ­ρί­σκει νο­μὴν ἐν τῷ ἀν­θρώ­πῳ, καὶ δι­ὰ τοῦ φό­βου ἡ ἀ­γά­πη φα­νε­ροῦ­ται.

25. Πρώ­τη ἀ­ρε­τὴ εἶ­ναι ἡ ἀ­με­ρι­μνί­α, δη­λα­δὴ θά­να­τος τῶν σχέ­σε­ων μὲ ὅ­λους τοὺς ἀν­θρώ­πους καὶ τὰ πράγ­μα­τα. Καὶ ἀ­κο­λού­θως ἀπ᾽ αὐ­τὴν γεν­νι­έ­ται ἡ πρὸς τὸν Θε­ὸ ἐ­πι­θυ­μί­α. Αὐ­τὴ δὲ γεν­νᾶ τὴν κα­τὰ φύ­σιν ὀρ­γή, ἡ ὁ­ποί­α ἀν­τι­στέ­κε­ται σὲ κά­θε τι ποὺ σπείρεται ἀ­πὸ τὸν ἐ­χθρό. Τό­τε ὁ φό­βος τοῦ Θε­οῦ βρί­σκει τό­πο νὰ κα­τοι­κή­σῃ μέ­σα στὸν ἄν­θρω­πο καὶ μέ­σῳ τοῦ φό­βου φα­νε­ρώ­νε­ται ἡ ἀ­γά­πη.

κς΄. Χρὴ τὴν προ­σβο­λὴν τοῦ λο­γι­σμοῦ ἀ­να­τρέ­πειν ἐκ καρ­δί­ας, δι᾽ εὐ­σε­βοῦς ἀν­τι­λο­γί­ας, τῷ και­ρῷ­ τῆς προ­σευ­χῆς· μή­πο­τε εὑ­ρε­θῶ­μεν, τοῖς μὲν χεί­λε­σι τῷ Θε­ῷ προσ­δι­α­λε­γό­με­νοι, τῇ δὲ καρ­δί­ᾳ ἄ­το­πα λο­γι­ζό­με­νοι. Οὐ γὰρ προσ­δέ­χε­ται ὁ Θε­ὸς ἀ­πὸ ἡ­συ­χα­στοῦ εὐ­χὴν θο­λώ­δη καὶ κα­τα­φρο­νη­τήν. Παν­τα­χοῦ γὰρ ἡ  Γρα­φὴ τὰ τῆς ψυ­χῆς αἰ­σθη­τή­ρι­α δι­α­μαρ­τύ­ρε­ται φυ­λάτ­τειν. Ἐὰν γὰρ ὑ­πο­τα­γῇ τὸ θέ­λη­μα τοῦ μο­να­χοῦ τῷ νό­μῳ τοῦ Θε­οῦ, καὶ κα­τὰ τὸν νό­μον αὐ­τοῦ ὁ νοῦς κυ­βερ­νή­σῃ τὰ ὑ­πή­κο­α αὐ­τοῦ· πά­σας φη­μί, τὰς ψυ­χι­κὰς κι­νή­σεις, κατ᾽ ἐ­ξαί­ρε­τον δὲ τὸν θυ­μόν, καὶ τὴν ἐ­πι­θυ­μί­αν· ταῦ­τα γὰρ ὑ­πή­κοα τῷ λό­γῳ· ἀ­ρε­τὴν εἰρ­γα­σά­με­θα, καὶ δι­και­ο­σύ­νην ἐ­πλη­ρώ­σα­μεν· τὴν μὲν ἐ­πι­θυ­μί­αν, πρὸς τὸν Θε­ὸν καὶ τὰ αὐ­τοῦ θε­λή­μα­τα· τὸν δὲ θυ­μόν, κα­τὰ τοῦ δι­α­βό­λου, καὶ τῆς ἁ­μαρ­τί­ας. Τὶ οὖν ἐ­στι τὸ ζη­τού­με­νον; Ἡ κρυ­πτὴ με­λέ­τη.

26. Πρέ­πει νὰ ἀ­να­τρα­πῇ ἡ προ­σβο­λὴ τοῦ λο­γι­σμοῦ ἀ­πὸ τὴν καρ­δί­α, μὲ εὐ­σε­βῆ ἀν­τι­λο­γί­α κα­τὰ τὸν και­ρὸ τῆς προ­σευ­χῆς, μή­πως κά­πο­τε βρε­θοῦ­με νὰ προ­σευ­χώ­με­θα μὲν μὲ τὰ χεί­λη μας στὸν Θε­ό, στὴν δὲ καρ­δί­α μας νὰ σκε­πτώμε­θα τὰ ἄ­το­πα. Δι­ό­τι δὲν δέ­χε­ται ἀ­πὸ ἡ­συ­χα­στὴ ὁ Θε­ὸς προ­σευ­χὴ θο­λω­μέ­νη καὶ πε­ρι­φρο­νη­τι­κή. Παν­τοῦ βέ­βαι­α ἡ Γρα­φὴ ἀ­παι­τεῖ νὰ φυ­λάτ­τω­με τὶς αἰ­σθή­σεις. Δι­ό­τι ἐ­ὰν ὑ­πο­τα­χθῇ τὸ θέ­λη­μα τοῦ μο­να­χοῦ στὸν νό­μο τοῦ Θε­οῦ, [τό­τε] καὶ σύμ­φω­να μὲ τὸν νό­μο Του, ὁ νοῦς θὰ κυ­βερ­νή­σῃ, ὅ­σα τοῦ εἶ­ναι ὑ­πο­τε­ταγ­μέ­να· ὅ­λες, λέ­γω [δη­λα­δή] τὶς ψυ­χι­κὲς κι­νή­σεις, ξε­χω­ρι­στὰ δὲ τὸν θυ­μὸ καὶ τὴν ἐ­πι­θυ­μί­α. Αὐ­τὰ λοι­πόν [ὁ θυ­μὸς δη­λα­δὴ καὶ ἡ ἐ­πι­θυ­μί­α], ὑ­πα­κού­ουν στὸν λό­γο, [δη­λα­δὴ ὁ­μι­λοῦν]: «ἐρ­γα­στή­κα­με τὴν ἀ­ρε­τὴ καὶ ἐκ­πλη­ρώ­σα­με τὴν δι­και­ο­σύ­νη. Τὴν μὲν ἐ­πι­θυ­μί­α [στρέ­ψα­με] πρὸς τὸν Θε­ὸ καὶ τὰ θε­λή­μα­τά Του. Τὸν δὲ θυ­μό [στρέ­ψα­με] ἐ­ναν­τί­ον τοῦ δι­α­βό­λου καὶ τῆς ἁ­μαρ­τί­ας. Ποι­ὸ εἶ­ναι, λοι­πόν, ζη­τού­με­νο [ἀ­πὸ ἐ­μᾶς];­». Ἡ κρυ­πτὴ ἐρ­γα­σί­α.

κζ΄. Ἐ­ὰν αἰ­σχρό­της σπα­ρῇ ἐν τῇ καρ­δί­ᾳ σου, κα­θη­μέ­νου ἐν τῷ κελ­λί­ῳ σου, βλέ­πε· ἀν­θί­στα­σο τῇ κα­κί­ᾳ, μή­πο­τε ἄρ­ξει σου· σπού­δα­σον μνη­σθῆ­ναι τοῦ Θε­οῦ, ὅ­τι προ­σέ­χει σοι· καὶ ἃ δι­α­λο­γί­ζῃ ἐν τῇ καρ­δί­ᾳ σου, ἀ­πο­κε­καλ­υμ­μέ­να ἐ­νώ­πι­ον αὐ­τοῦ εἰ­σιν. Εἰ­πὲ οὖν τῇ ψυ­χῇ σου· εἰ φο­βῇ ἁ­μαρ­τω­λοὺς ὁ­μοί­ους σου, τοῦ μὴ ἰ­δεῖν τὰς ἁ­μαρ­τί­ας σου, πό­σῳ μᾶλ­λον τὸν Θε­όν, τὸν προ­σέ­χον­τα τὰ πάν­τα; Καὶ ἐκ τῆς συμ­βου­λῆς ταύ­της ἀ­πο­κα­λύ­πτε­ται ὁ φό­βος τοῦ Θε­οῦ τῇ ψυ­χῇ σου˙ καὶ ἐ­ὰν μεί­νῃς μετ᾽ αὐ­τοῦ, ἀ­κί­νη­τος μέ­νεις ἐν τοῖς πά­θε­σι· κα­θὼς γέ­γρα­πται· οἱ πε­ποι­θό­τες ἐ­πὶ Κύ­ρι­ον, ὡς ὄ­ρος Σι­ών· οὐ σα­λευ­θή­σε­ται εἰς τὸν αἰ­ῶ­να ὁ κα­τοι­κῶν Ἱ­ε­ρου­σα­λήμ. Καὶ ἐ­πὶ παν­τὶ δὲ πράγ­μα­τι ᾧ ποι­εῖς, ἔ­χε τὸν Θε­όν, ὅ­τι βλέ­πει ἐν παν­τὶ λο­γι­σμῷ σου, καὶ οὐχ ἁ­μαρ­τή­σεις πο­τέ· αὐ­τῷ ἡ δό­ξα εἰς τοὺς αἰ­ῶ­νας. Ἀ­μήν.

27. Ἐ­ὰν σπα­ρῇ αἰ­σχρό­της στὴν καρ­δία σου, ἐ­νῶ κά­θε­σαι στὸ κελ­λί σου, πρό­σε­ξε. Ἀν­τι­στά­σου στὴν κα­κί­α, ὥ­στε πο­τὲ νὰ μὴν σὲ ἐ­ξου­σι­ά­σῃ. Φρόν­τι­σε νὰ θυ­μᾶσαι τὸν Θε­ό, δι­ό­τι σὲ προ­σέ­χει καὶ ὅ­σα δι­α­λο­γί­ζε­σαι στὴν καρ­δία σου εἶ­ναι ἐ­νώ­πι­όν Του ἀ­πο­καλ­υ­μμέ­να [φα­νε­ρά]. Πές, λοι­πόν, στὴν ψυ­χή σου: ἐ­ὰν φο­βᾶ­σαι τὸ νὰ μὴν δοῦν τὶς ἁ­μαρ­τί­ες σου οἱ ὅ­μοι­οί σου ἁ­μαρ­τω­λοί [ἄν­θρω­ποι], πό­σο μᾶλ­λον [πρέ­πει νὰ φο­βᾶ­σαι] τὸν Θε­ό, ὁ ὁ­ποῖ­ος προ­σέ­χει τὰ πάν­τα; Καὶ ἀ­πὸ αὐ­τὴν τὴν συμ­βου­λὴ ἀ­πο­κα­λύ­πτε­ται ὁ φό­βος τοῦ Θε­οῦ μέ­σα στὴν ψυ­χή σου· καὶ ἐ­ὰν μεί­νῃς μα­ζί Του, μέ­νεις ἀ­κί­νη­τος στὰ πά­θη. Σύμ­φω­να μὲ ὅ­,τι ἔ­χει γρα­φῆ: «Ἐ­κεῖ­νοι, ποὺ πι­στεύ­ουν στὸν Κύ­ρι­ο [εἶ­ναι] σὰν τὸ ὄ­ρος Σι­ών. Δὲν θὰ σα­λευ­θῇ εἰς τὸν αἰ­ῶ­να ἐ­κεῖ­νος, ποὺ κα­τοι­κεῖ στὴν Ἱ­ε­ρου­σα­λήμ». Καὶ γι­ὰ κά­θε πρᾶγ­μα δέ, τὸ ὁ­ποῖ­ο κά­νεις, ἔ­χε [στὸν νοῦ σου] τὸν Θε­ό, ὅ­τι βλέ­πει σὲ κά­θε λο­γι­σμό σου καὶ δὲν θὰ ἁ­μαρ­τή­σῃς πο­τέ. Σ᾽ Αὐ­τὸν ἡ δό­ξα εἰς τοὺς αἰ­ῶ­νας. Ἀ­μήν.

Δ  Ι  Ε  Υ  Κ  Ρ  Ι  Ν  Ι  Σ  Ε  Ι  Σ

α΄ Ὁ Ἅ­γι­ος Θε­ο­φύ­λα­κτος Βουλ­γα­ρί­ας ἑρ­μη­νεύ­ει: «Ποῦ Κύ­ρι­ε, πα­ρα­λη­φθή­σον­ται οὗ­τοι; Ἔφη: Ὅ­που τὸ πτῶ­μα, ἐ­κεῖ καὶ οἱ ἀ­ε­τοί, του­τέ­στιν, ὅ­που ὁ Υἱ­ὸς τοῦ ἀν­θρώ­που, ἐ­κεῖ πάν­τες οἱ ἅ­γι­οι, οἱ κοῦ­φοι καὶ ὑ­ψι­πε­τεῖς, ὡς οἵ­γε ἁ­μαρ­τω­λοὶ βα­ρεῖς, δι­ὸ καὶ κά­τω ἀ­φί­εν­ται. Ὥ­σπερ καὶ σώ­μα­τος νε­κροῦ κει­μέ­νου, πάν­τες οἱ σαρ­κο­βό­ροι ὄρ­νεις ἐπ᾽ αὐ­τῷ φέ­ρον­ται, οὕ­τω καὶ τοῦ Υἱ­οῦ τοῦ ἀν­θρώ­που τοῦ δι᾽ ἡ­μᾶς νε­κρω­θέν­τος, καὶ εἰς πτῶ­σιν τε­θέν­τος, ἀπ᾽ οὐ­ρα­νοῦ φα­νέν­τος, πάν­τες οἱ ἅ­γι­οι συ­να­χθή­σον­ται, καὶ αὐ­τοὶ οἱ ἄγ­γε­λοι. Μετ᾽ αὐ­τῶν γὰρ ἥ­ξει ἐν τῇ δό­ξῃ τοῦ Πα­τρὸς καὶ ἐν ἀρ­ρή­τῳ αἵ­γλη». (Βλ.. Θε­ο­φυ­λα­κτου Βουλ­γα­ρι­ασ Αγ, «Ἑρ­μη­νεί­α εἰς τὸ κα­τὰ Λου­κᾶν Εὐαγ­γέ­λι­ον», PG 123, 997C – 1000A).